به طور معمول طلا سازها، زیورآلات را با استفاده از سنگ های قیمتی و یا فلزهای گران بها، می سازند. اتصالات این قطعات طی یک عملیات به نام مخراج کاری صورت می گیرد.
در واقع مخراج کاری، یکی از اصلی ترین و با اهمیت ترین تخصص ها در ساخت طلا و جواهرات است که هر کسی با آن آشنایی ندارد. جواهر سازها معمولاً با ترکیب کردن سنگ های قیمتی و فلزهای با ارزش، یک اثر بسیار زیبا را به وجود می‌آورد.
بهتر است بدانید که عملیات جواهر سازی ابتدا از انتخاب جواهر شروع می شود و در آخر نیز با مخراج کاری، به پایان می رسد. مخراج کاری از جمله مراحل مهم در ساخت جواهرات زینتی است که با تخصص بسیار بالایی صورت می گیرد.
به طور معمول در ساخت جواهرات باید سنگ های قیمتی را بر روی فلزات با ارزش وصل کنید. اما این اتصالات با استفاده از چسب یا مواد دیگری، صورت نمی‌گیرد. در واقع جواهر سازان، سنگ با ارزش را درون یک پایه مخصوص قرار می‌دهند و این عمل را مخراج کاری می نامند.
مرصع کاری یا مخراج کاری، مرحله نهایی و حساس در قسمت طراحی جواهرات است که باید با مهارت بسیار بالایی انجام شود. بعد از این که پایه کار حاضر شد و جواهر مورد نظر نیز به خوبی تراش خورد، باید آن را بر روی پایه قرار دهید.
دقت داشته باشید که این کار به دقت و تخصص بسیار بالایی نیاز دارد و هر کسی نمی‌تواند آن را انجام دهد. برای انجام دادن مخراج کاری از روش های مختلفی استفاده می کنند، از این رو اگر می خواهید بیشتر با این روش ها آشنا شوید؛ پیشنهاد می کنیم تا انتهای مطلب همراه ما بمانید.
انواع روش های مخراج کاری برای سنگ های ریز و درشت
- ریلی
روش ریلی، یکی از انواع روش‌های مخراج کاری است که در آن با استفاده از ابزار های مخصوص؛ بین 2 دیوار فلزی، شیارهایی قرینه به وجود می آورند و سپس سنگ را در داخل ریل قرار می دهند. بعد از جای گذاری سنگ ها؛ مخراج کارها ریل ها را به طرف سنگ ها محکم می کند.
- قلم خور
معمولا برای قرار دادن سنگ های ریز، از روش قلم خور بهره می گیرند. مخراج کار در این روش، مراحلی را طی می کند که این مراحل به طور معمول شامل؛ ایجاد گوارسه، سوراخ کردن، نشاندن سنگ و قلم زدن، است.
- چنگی
در این روش نیز از چنگ های جهت قرار دادن سنگ ها استفاده می کنند. چنگ ها نیز دارای شکل های مختلفی مانند؛ چنگ مفتولی، چنگ ساده، چنگ تسمه ای، چنگ خیاره ای، چنگ مشترک و… دارند.
- کاسه ای
روش کاسه ای در واقع روشی است که در آن، جواهر ساز طوری سنگ را نصب می کند که هیچ گونه آثاری از نصب آن باقی نمی ماند. این روش انواع مختلفی دارد که از جمله مهم ترین آن ها می توان روش دور کوب، کاسه ای نیشی، گوله ای، فیسقولی و… را نام برد.
- صورت دیواره ای
در روش صورت دیواره ای، سنگ های درشت را بر روی پایه سوار می کنند. در این روش، سنگ های درشت را به صورت تکی استفاده می کنند و سنگ را با کمک دیواری که دور آن را پوشانده شده است، مهار می کنند. در اصل همین امر نیز موجب می شود سنگ اصلا بیرون نیاید.
انواع مختلف پایه ها در مخراج کاری
- پایه کانالی
- پایه تراز
- پایه بالرین
- پایه چنگه ای
- پایه مهره ای
- پایه سنگ فرشی
- پایه خوشه ای
- پایه حفره یا دیواره ای
مراحل انجام مخراج کاری
دقت داشته باشید اگر جواهر سازان از چسب برای نصب کردن نگین بر روی انگشتر استفاده کنند، ممکن است پس از مدتی نگین از انگشتر جدا شود و این کار اصلا رضایت بخش نیست.
مراحل انجام مرصع کاری یا مخراج کاری، بسیار دقیق و ظریف است. در این روش معمولا از ابزارهای مخصوصی برای ثابت نگه داشتن پایه ها استفاده می کنند. جواهر سازان در طی انجام دادن تمام مراحل، دقت خود را بسیار بالا می برند زیرا در صورت بی احتیاطی، برخی از ابزارها هم می توانند باعث آسیب رساندن به جواهر یا حتی پایه شوند.
مخراج کارها با تنظیم ابزارها، کار خود را به گونه ای انجام می دهند که هیچ گونه آسیبی به جواهر وارد نشود. جواهر سازان باید طی انجام دادن این مراحل از پایه های نگهدارنده ای استفاده کنند که قادر به نگهداری ثابت سنگ ها در محل خود باشند. در غیر این صورت؛ علاوه بر سنگ، به پایه نیز آسیب وارد می شود.
با توجه به این که استفاده کردن از چسب یا دیگر موادهای شیمیایی برای ثابت نگه داشتن سنگ غیر ممکن است؛ دقت و حساسیت در کار باید بسیار بالاتر برد و در انجام دادن تمام این مراحل، نکات ایمنی در نظر گرفته شود.
مثلاً بهتر است بدانید؛ با وارد کردن فشار بیش از حد به پایه یا سنگ موردنظر، ممکن است خط و خراشی بر روی آن ها به وجود آید و به طور کلی کیفیت نهایی کار کاهش یابد.
تمام زیبایی کار به نحوه سوار کردن جواهر بر روی پایه بستگی دارد و اگر این فرایند به صورت حرفه ای صورت بگیرد. خروجی بی نظیری هم خواهد داشت. به طور معمول جواهرسازان از سنگ های قیمتی مانند عقیق، الماس، زمرد، یاقوت، فیروزه، برلیان و… بهره می گیرند و آثار با ارزشی را به وجود می آورند.
مهارت های لازم جهت مخراج کاری
- آشنا بودن با انواع قلم ها، ابزارها و کاربردهای هر یک از آن ها
- توانایی انجام دادن روش های پرداخت کاری مختلف
- توانایی قرار دادن انواع سنگ ها بر روی پایه های مخصوص و فلزات
- توانایی تشخیص سنگ های اصل و بررسی درجه سختی آن ها
- داشتن دقت عمل بالا
عمل مخراج کاری یا مرصع کاری؛ از زمان های بسیار دور نیز در بین افراد وجود داشته است و اشخاص زیادی این کار را برای خود انجام می داده اند. البته کسانی که قصد انجام این کار را دارند، باید از تخصص و مهارت کافی در این زمینه برخوردار باشند تا هیچ گونه آسیبی به جواهرات وارد نشود.
